|
|
|
|
|
|
|
|
|
YMIST
|
|
|
|
|
|
|
|
Var Indrebø på vidotta?
 Brit Mæhlum gav for ei tid sidan ut boki Mellom Skylla og Kharybdis med undertittel Forklaringsbegrepet i historisk språkvitenskap. Mæhlums siktemål med utgjevingi er å taka ei uppgjerd med naturvitskaplegt prega forklåringsmodellar i den historiske målvitskapen.
Mæhlum meiner at kvifor-spursmåli ved språkendring ikkje kann forklårast med dei universelle og genetiske domeni av den menneskelege språkevna. Ho vil lokalisera heile forklåringsproblematikken til den humanvitskaplege sfæren. Det vil segja at dei primære forklårande einskildhøvi attum endringsprosessane vert lokaliserte til sosiale og intensjonale tilhøve knytte til einskildmennesket. Den vitskaplege tilnærmingsmåten vert soleis grunnleggjande av tolkande eller hermeneutisk karakter.
Mæhlum gjeng gjenom ei rad forklåringsmåtar i språkvitskapen fyrr ho gjeng meir handfast til verks og kjem med døme på umråde der den naturvitskaplege forklåringsmetodikken hev vorte ståande, utan umsyn til haldningsbrigde både millom folk flest og forskarar. Mæhlum er kritisk til alle typar forklåringar som syner til automatiske lover i språket. Språket vert styrd av språkbrukarane. Dette er hennar teori i gjenomgangen av dei ulike forklåringsmåtane.
Eit viktig høgdepunkt i boki er kritikken av den måten svartedauden hev vorte fyrehavt på i norsk målsogeskriving. Mæhlum meiner at svartedauden hev vorte gjeven ein altfor sentral plass i tolkingi av målsoga. Svartedauden hev vorte sett upp som eit skilje millom gamalnorsk og millomnorsk. På nokre fåe tiår døydde dei skriveføre prestane mest ut, og det kom upp store brigde i språket. Dette avviser Mæhlum. Ho peikar på at det var ei vedhaldande utvikling i målføri som gjekk vidare utan serleg mykje umsyn til svartedauden.
Ho veit at dette vil verka provoserande på mange sogeskrivarar og er i strid med den målsoga som hev vorte skrivi fram til no. Forsking på fagsoga og vitskapsteori hev ført med seg at ein hev freista å kasta ljos yver kva for nokre yverordna viskplege ideal som hev vore framherskande til ulike tider, og kva ideologiske eller idehistoriske straumdrag som hev vore tonegjevande. Det kann verka utriveleg når denne formi for fagleg verksemd slører av det vitskaplege normgrunnlaget til forskarane og ribbar forklåringane deira for statusen deira som tradisjonsrike og ærefulle sanningar.
Mæhlum gjeng grunnleggjande til verks og peikar på at språkforskarar alt frå Seip og Indrebø og fram til Torp & Vikør og Odd Einar Haugen hev havt som premiss at språkutviklingi nådde eit radikalt umskifte frå gamalnorsk til millomnorsk i tidi kring og like etter svartedauden.
Mæhlum syner til Magnus Rindals granskingar av millomnorsk og konkluderar med at den utviklingi som hev vorte karakterisert som serprega for millomnorsk tok til alt på 1200-talet. Rindal meiner at me hev gamalnorsk frå umlag år 700 og fram til 1500.
Mæhlum syner til Indrebøs skuledanande framstellingar av umskifte frå gamalnorsk til millomnorsk. Ho syner stor age for Indrebø og gjeng nøgje til verks i umtalen av nokre av målsogeframstellingane hans. Ho syner til døme, og meiner det er påfallande korleis Indrebø fleire stader peikar på at det skjer eit umskifte millom tidi fyrr og tidi etter svartedauden, samstundes som han gong på gong syner til at det er endringar som i fleire høve hev bore til alt i gamalnorsk tid.
Mæhlum peikar på at Indrebø tydeleg ynskte å halda uppe skiljet millom gamalnorsk og millomnorsk av målpolitiske grunnar. Dessutan var det vanleg og i pakt med fagtradisjonen på den tid å operera med eit slikt skilje. Men han var samstundes kritisk til denne fagtradisjonen.
Mæhlum uppsumerar med at det er positivismens einskapsvitskaplege ideal som hev havt vitskapleg hegemoni uppgjenom åri i dei fleste lingvistmiljøi. Det er denne retningi i lingvistikken som hev fenge lov til å prega det faglege ordskiftet. Mæhlum trur at språkendringane t.d. kann forklårast utfrå sosialpsykologiske forklåringar, kombinert med semiotiske identitetsvurderingar.
Dette vert berre ei grov skissa av boki som rører ved viktige sidor av norsk målsoga og som hev målpolitiske yver- og undertonar som vonlegt kann føra til gode ordskifte.
Lars Bjarne Marøy, 20040723Andre artiklar um same emnet
|
|
|
